آرتروسکوپی آرنج؛ تشخیص و درمان مشکلات مفصل آرنج
آرتروسکوپی (Arthroscopy) یکی از روش‌های مدرن و پیشرفته است که توسط جراحان ارتوپد برای مشاهده و درمان مشکلات داخلی مفاصل به ویژه آرنج به کار می‌رود. این واژه از دو بخش یونانی “arthro” به معنی مفصل و “skopein” به معنی نگاه کردن تشکیل شده است و در واقع به معنای “نگاه کردن به درون مفصل” است.
در این روش، جراح یک دوربین بسیار ظریف و تخصصی به نام آرتروسکوپ را وارد مفصل آرنج می‌کند. تصاویر مفصل به صورت زنده روی مانیتور نمایش داده می‌شود و جراح با استفاده از این تصاویر، ابزارهای جراحی کوچکی را برای رفع مشکل و درمان به کار می‌برد.
مزایای آرتروسکوپی آرنج
- استفاده از برش‌های بسیار کوچک بجای جراحی باز و سنتی
- کاهش درد بیماران پس از عمل
- کاهش میزان خشکی مفصل
- کوتاه شدن مدت زمان بهبودی و بازگشت به فعالیت‌های روزانه
آرتروسکوپی آرنج از دهه ۱۹۸۰ تا امروز پیشرفت قابل توجهی داشته است. البته به دلیل نزدیکی عصب‌ها به مفصل آرنج، این عمل نسبت به دیگر مفاصل چالش‌های خاص خود را دارد. اما توسعه ابزارها و تکنیک‌های جدید باعث شده تا این روش، ایمن‌تر و مؤثرتر باشد.
آناتومی مفصل آرنج
آرنج مفصلی پیچیده است که از اتصال سه استخوان شکل می‌گیرد:
- استخوان بازو (هومروس) – بخش بالایی
- استخوان اولنا – سمت انگشت کوچک ساعد
- استخوان رادیوس – سمت انگشت شست ساعد
سطح تماس این استخوان‌ها با لایه‌ای صاف به نام غضروف مفصلی پوشیده شده است که وظیفه حفظ، محافظت و کاهش اصطکاک را دارد. همچنین لایه‌ای نازک به نام غشای سینویال سطوح داخلی باقی‌مانده مفصل را می‌پوشاند و با ترشح مقدار کمی مایع، باعث روانی حرکت آرنج می‌شود.
رباط‌ها (رباط‌های کلترال داخلی و خارجی) مفصل را محکم نگه داشته و از دررفتگی جلوگیری می‌کنند. عضلات و عصب‌های زیادی نیز اطراف مفصل آرنج قرار دارند که باید در طی جراحی محافظت شوند.
حرکات اصلی مفصل آرنج
- خم و راست کردن بازو (فلکشن و اکستنشن) – عمدتاً میان استخوان‌های هومروس و اولنا صورت می‌گیرد.
- چرخش ساعد (پروناسیون و سوپیناسیون – کف دست رو به بالا و پایین): عمدتاً میان اولنا و رادیوس و همچنین تحت تأثیر عضلات و رباط‌های ساعد و مچ انجام می‌شود.
چه زمانی آرتروسکوپی آرنج توصیه می‌شود؟
اگر به مشکلات و دردهای مفصلی دچار باشید که به درمان‌های غیرجراحی مانند:
- استراحت
- فیزیوتراپی
- داروها یا تزریقات ضدالتهابی
پاسخ نداده‌اید، پزشک ممکن است آرتروسکوپی آرنج را توصیه کند.
شایع‌ترین دلایل بروز مشکلات آرنج:
- آسیب و ضربه
- استفاده بیش از حد
- بیماری‌های التهابی مثل روماتیسم مفصلی
- فرسایش ناشی از افزایش سن و ساییدگی‌های تدریجی
آرتروسکوپی به تشخیص و درمان مشکلاتی که به غضروف و بافت نرم مفصل آسیب زده‌اند کمک می‌کند. از جمله کاربردهای عمده:
- درمان تنیس البو (آسیب سمت بیرونی آرنج)
- خارج کردن اجسام آزاد (قطعات غضروف یا استخوان)
- آزادسازی بافت اسکار و خار استخوانی جهت افزایش دامنه حرکت
- درمان آرتروز (ساییدگی مفصل)
- درمان روماتیسم مفصلی
- درمان استئوکندریت دیسکانس (آسیب ورزشکاران)
- درمان برخی شکستگی‌ها
برخی اعمال جراحی همچنان به صورت باز انجام می‌شوند مانند ترمیم رباط‌ها، تعویض مفصل آرنج و جراحی عصب، اما در بعضی موارد می‌توان روش‌های آرتروسکوپی و باز را با هم ترکیب کرد.
آمادگی برای جراحی
پزشک ارتوپد شما ممکن است پیش از عمل نیاز به انجام آزمایش خون، نوار قلب (الکتروکاردیوگرام) یا عکس قفسه سینه داشته باشد تا از سلامت عمومی اطمینان حاصل کند. اگر بیماری خاص یا داروی مصرفی دارید، حتما قبل از عمل اطلاع دهید.
در اکثر موارد این عمل به صورت سرپایی انجام و بیمار همان روز مرخص می‌شود، اما در موارد پیچیده ممکن است نیاز به بستری باشد.
بیهوشی
- بیهوشی عمومی (خواب کامل)
- بلوک عصبی ناحیه‌ای (بی‌حسی موضعی)
- گاهی هر دو به صورت ترکیبی استفاده می‌شوند
نحوه انجام آرتروسکوپی آرنج
- پس از بیهوشی، بیمار به طوری قرار داده می‌شود که دسترسی و دید جراح به مفصل آرنج راحت باشد (وضعیت جانبی یا دمر).
- برای کاهش عفونت، آنتی‌بیوتیک تزریق می‌شود و محل جراحی با مواد ضدعفونی تمیز می‌شود.
- خطوطی روی پوست برای مشخص کردن اعصاب و محل‌های برش کشیده می‌شود تا احتمال آسیب کاهش یابد.
- جراح ابتدا با تزریق مایع، فضای مفصل را باز و دید را شفاف می‌کند؛ سپس سوراخ‌های کوچکی جهت ورود دوربین و ابزار جراحی ایجاد می‌کند.
- از طریق تصاویر زنده روی مانیتور، آسیب‌ها بررسی و اقدامات لازم مانند تراشیدن، خارج کردن خار استخوانی یا جسم آزاد، ترمیم تاندون یا لیگامان صورت می‌گیرد.
- در پایان، محل‌های ورود ابزار با نخ یا چسب مخصوص بسته می‌شود و پانسمان جاذب یا آتل نرم/گچی بسته به نوع جراحی تعبیه می‌گردد.
مراقبت‌ها و بازتوانی پس از جراحی
بلافاصله پس از عمل، بیمار در ریکاوری تحت نظر خواهد بود و در صورت عدم وجود عارضه، مرخصی همان روز ممکن است.
- درد و ناراحتی تا چند هفته طبیعی است و با دارو قابل کنترل است.
- استفاده از یخ و بالا نگه داشتن دست بسیار مؤثر در کاهش تورم و درد است.
- معمولاً ۲ تا ۳ روز بعد پانسمان اولیه یا آتل برداشته می‌شود. اما رعایت بهداشت و خشک نگه‌داشتن پانسمان تا زمان تعویض الزامی است.
- تمرینات حرکتی انگشتان، مچ و سپس آرنج (تحت نظارت پزشک/فیزیوتراپ) برای جلوگیری از خشکی و بهبود دامنه حرکت توصیه می‌شود.
- در برخی جراحی‌های پیچیده‌تر، جلسات فیزیوتراپی منظم تجویز می‌شود تا قدرت و حرکت آرنج بازگردد.
- بازگشت به رانندگی، انجام امور روزمره یا شغل، بستگی به نوع عمل و سرعت بهبودی شما خواهد داشت و باید با پزشک هماهنگ شود.
عوارض احتمالی آرتروسکوپی آرنج
هرچند عمده بیماران بدون مشکل خاصی بهبود پیدا می‌کنند، اما مانند هر جراحی، این عمل نیز عوارض احتمالی دارد:
- عفونت
- خونریزی بیش از حد یا لخته خون
- آسیب عروق یا اعصاب اطراف مفصل
در صورتی که آسیب اعصاب رخ دهد، عوارض جدی‌تر خواهد بود که البته امروزه با پیشرفت تکنیک‌ها، خطر به حداقل رسیده است.
نتایج درازمدت و پیش‌آگهی
طول مدت بهبودی نهایی بسته به گستردگی جراحی و وضعیت قبلی آرنج متغیر است. در آسیب‌های خفیف، بهبودی سریع و بدون نیاز به آتل است و بازگشت به فعالیت طی چند روز امکان‌پذیر می‌باشد. در جراحی‌های وسیع‌تر، مدت بازتوانی ممکن است تا چند ماه طول بکشد.
رعایت کامل دستورالعمل‌های پزشک و شرکت فعال در جلسات توانبخشی و فیزیوتراپی کلید موفقیت در بازگشت عملکرد کامل مفصل آرنج خواهد بود.
جمع‌بندی
آرتروسکوپی آرنج رویکردی کم تهاجمی، ایمن و مؤثر برای تشخیص و درمان طیف وسیعی از آسیب‌ها و اختلالات آرنج است. با پیشرفت علم و تکنولوژی، این عمل به نتایج بهتر و بهبودی سریع‌تر بیماران منجر شده است. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان به درد یا محدودیت حرکتی آرنج دچار هستید، مشورت با ارتوپد درباره امکان انجام آرتروسکوپی می‌تواند راهگشا باشد.